ALFABET DIALOGU SPOŁECZNEGO
A
Arbitraż
Arbitraż - czyli rozjemstwo - na gruncie ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych ma charakter dobrowolny oraz jest pomyślany jako alternatywa strajku. Związek zawodowy prowadzący spór zbiorowy może, nie korzystając z prawa do strajku, podjąć próbę rozwiązania sporu przez poddanie go rozstrzygnięciu arbitrażu społecznego. Jeżeli spór dotyczy jednego zakładu pracy, rozpoznaje go kolegium arbitrażu społecznego przy sądzie wojewódzkim, w którym utworzony jest sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. Spór wielozakładowy rozpoznaje Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym. Zgodnie z art. 16 ust. 3 ustawy - kolegium arbitrażu społecznego składa się z przewodniczącego, wyznaczonego przez prezesa właściwego sądu spośród sędziów tego sądu oraz sześciu członków, wyznaczonych w równej liczbie przez każdą ze stron sporu. Wniosek o wszczęcie postępowania arbitrażowego powinien zawierać określenie stron, przedmiot sporu oraz wskazywać osoby wyznaczone przez strony na członków kolegium. Do wniosku należy dołączyć protokół rozbieżności z rokowań i mediacji, a także dokumenty istotne dla rozstrzygnięcia sporu.
www.dialog.gov.pl/slownik
B
Bezpieczeństwo i porządek publiczny
HISTORIA
Dawna Polska. W dawnej Polsce nie istniały zorganizowane centralne służby czuwające nad bezpieczeństwem i porządkiem publicznym. Z urzędu były ścigane tylko niektóre przestępstwa — przeciw panującemu i państwu, interesom skarbu monarszego, obowiązkowi obrony kraju, religii panującej, urzędom, sądom, niekiedy zabójstwa, rabunki i zawodowe kradzieże (zwłaszcza w miejscach otoczonych mirem), także zgwałcenie kobiety. We wczesnym średniowieczu ściganiem tych przestępstw oprócz monarchy zajmowali się wojewodowie i kasztelanowie (wykrywanie przestępstw, ujmowanie sprawców, sąd, egzekucja kar); na wsi obowiązek schwytania sprawcy zabójstwa, rozboju lub kradzieży ciążył na ludności opola; czynnikiem zwiększającym bezpieczeństwo była powinność stróży. W celu zapewnienia bezpieczeństwa na drogach, zwłaszcza ze strony rycerzy-rabusiów, u schyłku XIII i w 1. połowie XIV w. miasta zawiązywały konfederacje, utrzymujące własne siły zbrojne (Wielkopolska, Śląsk). W końcu XIII w. pojawił się w prowincjach, a od połowy XIV w. w grodach urząd starosty, który miał m.in. zapewnić spokój wewnętrzny i sprawne działanie sądów; oprócz starostów w XIV–XV w. ściganiem przestępców zagrażających spokojowi publicznemu (4 artykuły grodzkie: podpalenie, napad na dom, rabunek na drodze, zgwałcenie kobiety) i stawianiem ich przed sądami grodzkimi zajmowali się justycjariusze (oprawcy), którzy zanikli w XV w., na Mazowszu — w XVI w. Od XVI w. starostowie coraz powszechniej swoje funkcje policyjno-sądowe przekazywali podstarościm; niekiedy pomagali im burgrabiowie (na Litwie — horodniczy), mający pieczę nad zamkami, ale także chwytający przestępców na czele pachołków grodzkich. Niekiedy, gdy starosta (podstarości) nie dysponował dostateczną siłą zbrojną (milicją starościńską) do walki z bandą rozbójniczą lub w celu egzekucji wyroku sądowego, organizował do pomocy okoliczną (powiatową) szlachtę (tzw. zajazd). Na Podkarpaciu do walki ze zbójnictwem starostowie organizowali, zwłaszcza w XVII i 1. połowie XVIII w., zaciężne oddziały tzw. harników; do współdziałania zmuszano chłopów. Aż do 2. połowy XVIII w. starostowie stanowili jedyny stały lokalny organ policyjny.
Znaczną rolę w utrzymaniu bezpieczeństwa odgrywały nadworne służby zbrojne magnatów. Na wsi staropolskiej czynności porządkowe i policyjne pełnił wójt, który miał do pomocy kilku tzw. przysiężników. W mieście służbami porządkowymi dysponował burmistrz i rada miejska; dowódcą straży miejskiej — dziennej i nocnej (zwanych pobudkami, ceklarzami) był hutman (hetman); większe miasta utrzymywały nieco liczniejszą milicję miejską (zazwyczaj kilkudziesięciu ludzi), której zadaniem była ochrona urządzeń i instytucji miejskich, tłumienie tumultów i inne. W miejscu przebywania króla i w jego najbliższej okolicy utrzymanie spokoju i bezpieczeństwa należało do straży i sądów marszałkowskich; szczególne znaczenie miały one podczas obrad sejmów. W okresach bezkrólewia (od 1572) obronę porządku i spokoju publicznego przejmowały konfederacje tzw. kapturowe (wojewódzkie i generalne) oraz sądy kapturowe, które mogły powoływać milicje powiatowe. Proces centralizacji i ujednolicenia służb czuwających nad bezpieczeństwem i porządkiem publicznym rozpoczął się dopiero w ostatniej ćwierci XVIII w. W 1775–89 zwierzchnictwo nad nimi sprawował Departament Policji Rady Nieustającej; od 1789 niektóre funkcje policyjne spełniały komisje porządkowe cywilno-wojskowe, a 1791–93 wszystkie agendy działania policyjnego przejęła Komisja Policji Obojga Narodów.
Pod zaborami. Po utracie niepodległości 1795 aparat policyjny w każdym z zaborów był zorganizowany zgodnie z istniejącym systemem danego państwa zaborczego i obsadzony przez jego własnych urzędników. Oprócz ścigania przestępczości kryminalnej celem naczelnym tego aparatu było tropienie wszystkich działań patriotycznych oraz czuwanie nad „stanem umysłów” polskich społeczeństwa. W Księstwie Warszawskim w organizacji policji przyjęto wzory francuskie; nad całością bezpieczeństwa i porządku publicznego czuwał minister policji, w departamentach zaś podlegli mu bezpośrednio komisarze policji.
Królestwo Polskie. Sprawy bezpieczeństwa, porządku i spokoju publicznego poczatkowo podlegały Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych i Policji. W miastach w urzędach municypalnych (od 1842 zwanych magistratami) pieczę nad porządkiem i bezpieczeństwem sprawowały Wydziały Policyjno-Wojenne; po powstaniu listopadowym 1830–31 sprawy policyjne w miastach podporządkowano rosyjskim naczelnikom wojennym województw (guberni). Policja ściśle współpracowała z żandarmerią, a ich kompetencje nawzajem się przenikały; kompetencje policji miasta gubernialnego w sprawach nadzoru politycznego obejmowały całą gubernię. Cała służba policyjna podlegała warszawkiemu gubernatorowi wojennemu (1848 przemianowanemu na generała-gubernatora wojennego). W Warszawie na czele policji stał od 1833 wiceprezydent miasta (od 1839 z tytułem oberpolicmajstra). W gminach na wsi za bezpieczeństwo i porządek odpowiadał wójt. Po powstaniu styczniowym 1863–64 działalność policji nasiliła się. Do 1867 Królestwo znajdowało się pod zarządem policyjno-wojennym, kierowanym przez generała-policmajstra; w guberni zwierzchnictwo nad policją pełnił naczelnik Głównego Wojennego Oddziału, w Warszawie — oberpolicmajster, w powiecie — naczelnik wojenny powiatu; zarząd policyjno-wojskowy postawiono ponad wszystkimi urzędami, z wyjątkiem gubernatorów. Na początku 1867 zniesiono stanowiska naczelników wojennych, a policję przekazano gubernatorom i naczelnikom powiatów; w powiatach zniesiono służby policyjne i komendy żandarmerii i powołano straż ziemską (1 strażnik ziemski na 2,5 tys. ludności wiejskiej i 1,5 tys. miejskiej — w miastach mniejszych, bez własnej organizacji policyjnej), podległą Dyrektorowi Głównemu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (od 1869). W 1874 na miejsce urzędu namiestnika wprowadzono generała-gubernatora warszawskiego, urząd o charakterze policyjno-politycznym, o bardzo szerokich kompetencjach. Funkcje ochrony bezpieczeństwa państwa (policji politycznej) spełniał powołany 1843 III Okręg Korpusu Żandarmów, od 1867 zwany Warszawskim i odtąd podporządkowany bezpośrednio władzom w Petersburgu; 1896 zniesiono ten odrębny Okręg i żandarmerię podporządkowano pomocnikowi generała-gubernatora ds. policyjnych. W 1880 utworzono niezależną od żandarmerii i działającą tylko w Warszawie Specjalną Kancelarię ds. policyjnych (tzw. Ochrana), 1900 przekształconą w Wydział dla Ochrony Porządku i Bezpieczeństwa Publicznego przy Zarządzie Warszawskiego Oberpolicmajstra; stanowił on centralę agenturalnej walki z ruchem narodowym i socjalistycznym i dysponował rozbudowaną siecią konfidentów i prowokatorów.
Zabór austriacki. Sprawami bezpieczeństwa i porządku zajmowały się dyrekcje policji, a ich naczelnym zadaniem była kontrola lojalności mieszkańców wobec cesarstwa oraz cenzura. W 1785 powołano Dyrekcję Policji we Lwowie (działała do 1848), 1796 w Krakowie (działała do 1809 i 1847–48), które kierowały bardzo rozbudowanym aparatem policyjnym; podlegały im nadkomisariaty i komisariaty w miastach, straż policyjno-wojskowa (Militär-Polizei-Wachkommando) i tajni agenci; obie dyrekcje podlegały austriackiemu Ministerstwu Policji (utworzonemu 1793), a od 1801 — Nadwornej Izbie Policyjnej i Cenzuralnej (Oberste Polizei- und Censurhofstelle) w Wiedniu. W 1851–60 system policyjny został znacznie zaostrzony. Od 1859 istniało Ministerstwo Policji, któremu podlegały starostwa i namiestnictwa; ich organami wykonawczymi była straż policyjna (Polizeiwachmänner) i żandarmeria (istniejąca od 1849), zorganizowana w sposób wojskowy; policją lokalną kierowały zarządy gminne, w dużych miastach istniały rządowe dyrekcje policji. Stopniowo kompetencje policji ograniczano.
Zabór pruski. Działalność policji w XIX-wiecznym państwie pruskim miała 2 cele: podstawowy, czyli ochronę bezpieczeństwa i porządku, a równocześnie także popieranie „dobrobytu” społeczeństwa w najszerszym znaczeniu materialnym, moralnym i intelektualnym (policja dobrobytu — Wohlfartspolizei), czyli jego interesów określonych przez opinię publiczną — panujących poglądów etycznych, społecznych i obyczajowych, które stanowiły podstawę współżycia publicznego. Istniała policja polityczna, mająca na celu policyjną ochronę państwa i jego aparatu, o szerokim i mało sprecyzowanym zakresie działania, oraz policja bezpieczeństwa jednostki (Einzelsicherheitspolizei), chroniąca dobra i interesy społeczeństwa oraz poszczególnych osób. W każdej rejencji policja podlegała prezydentowi rejencji, który był zwierzchnikiem landratów w powiatach; w miastach powyżej 10 tys. mieszkańców policja podlegała burmistrzom, ale pod nadzorem pruskich władz państwowych (starostów, w dużych miastach — prezydentów rejencji); w gminach wiejskich przedstawicielami władzy państwowej z funkcjami policyjnymi byli sołtysi — najczęściej ziemianie, właściciele tzw. obszarów dworskich. W 1872 utworzono w prowincjach (z wyjątkiem Poznańskiego) niewielkie obwody policyjne (Amtsbezirke) z obywatelskim (nie zawodowym) kierownikiem (najczęściej był nim ziemianin); w Poznańskiem utworzono dystrykty policyjne z mianowanym komisarzem. W powiecie zwierzchnikiem policji był starosta, który także nadzorował jej działalność w obwodach, dystryktach, obszarach dworskich i w miastach poniżej 10 tys. mieszkańców. Organem wykonawczym policji w miastach, w których nie istniały królewskie dyrekcje policji, była miejska służba policyjna (Polizeisergeante, Polizeidiener), w tych zaś, w których dyrekcje takie istniały — służba bezpieczeństwa (Schutzmannschaft); organem wykonawczym powiatowych i nadrzędnych władz policyjnych była żandarmeria, zorganizowana w sposób wojskowy i podległa kierownikom powiatów, rejencji, prowincji oraz — poprzez swojego szefa — ministrowi wojny.
Pierwsza wojna światowa. Na obszarze Generalnego Gubernatorstwa Warszawskiego (okupacja niemiecka) istniały urzędy powiatowe policji i jej prezydia (Warszawa, Łódź), podległe Zarządowi Cywilnemu; naczelnicy powiatów dysponowali też niemiecką żandarmerią, ponadto istniała tajna policja polowa, pełniąca funkcje policji politycznej i kontrwywiadu. Oprócz policji niemieckiej działały polskie milicje miejskie lub straże obywatelskie, kierowane przez burmistrzów bądź prezydentów miast i podległe władzom niemieckim; poza obrębem miast władzę policyjną pełniła niemiecka żandarmeria. W Generalnym Gubernatorstwie Lubelskim (okupacja austriacka) specjalną formacją do ochrony bezpieczeństwa i porządku była żandarmeria; w największych miastach utworzono dyrekcje wojskowe policji polowej, w innych — milicje miejskie.
Marcin Kamler
Druga Rzeczpospolita.
W okresie odbudowy niepodległego państwa pol. X–XI 1918 regionalne, autonomiczne organy władz (Rada Regencyjna w Królestwie Pol., Naczelna Rada Ludowa w Wielkopolsce, Polska Komisja Likwidacyjna w Galicji) częściowo przejęły kontrolę nad administracją oraz aparatem ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego (policją) państw zaborczych lub tworzyły własne organizacje porządkowe, m.in. w Poznaniu Straż Lud.; lokalne kom. obywatelskie powoływały Straże Obywatelskie, w których służba była honorowa i bezpłatna; władze samorządowe organizowały milicje komunalne; własne organizacje zbrojne tworzyły PPS (Milicja Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej), ND (Straż Bezpieczeństwa Publicznego) oraz Rady Delegatów Robotniczych (Czerwona Gwardia); 7 XI 1918 Tymczasowy Rząd Republiki Pol. (premier I. Daszyński) powołał Milicję Lud. (pełniła gł. służbę wartowniczą w obiektach rządowych); funkcje policyjne pełniła również Żandarmeria Krajowa (w Wielkopolsce Pol. Żandarmeria Krajowa) i powstałe pod koniec 1918 Straż Kolejowa oraz Straż Rzeczna. Od XII 1918 władze państw. rozpoczęły likwidację dotychczas istniejących organów policyjnych (z wyjątkiem milicji samorządowych) i formalnie ogólnopaństw. Milicji Lud.; od I 1919 tworzono Policję Komunalną, podlegającą władzom samorządowym i nadzorowaną przez min. spraw wewnętrznych. W VI–VII 1919 Milicja Lud. PPS i Policja Komunalna zostały rozwiązane (część czł. wcielono do WP); 24 VII 1919 Sejm Ustawodawczy uchwalił ustawę o Policji Państw. (PP), jednolitej formacji policyjnej, liczącej 30–35 tys. funkcjonariuszy, podporządkowanej władzom państw., obejmującej całość spraw bezpieczeństwa i porządku publicznego (wyjątkowo 1924–25 wydzielono Policję Polit.). PP stopniowo obejmowała działaniem cały obszar Rzeczypospolitej; do 1921 istniały samodzielne komendy PP w byłych zaborach: pruskim i austr., do 1922 na Wileńszczyźnie; do 1939 zachowała autonomię Policja Woj. Śląskiego; 1920 do PP wcielono Straż Kolejową i Straż Rzeczną. Podczas wojny pol.-bolszewickiej funkcjonariusze policji i czł. Straży Obywatelskich powoływanych przez władze lokalne uczestniczyli w walkach i utrzymywali porządek publiczny szczególnie na terenach, które wcześniej czasowo zajmowała Armia Czerwona. Działalność PP, zwłaszcza w dziedzinie ochrony państwa i ustroju, wspomagały inne organy i służby państw., m.in. masowe wystąpienia społ. (strajki, demonstracje) były tłumione przez oddziały wojsk., często z użyciem broni (krakowskie wydarzenia 1923); dopiero od IV 1936 formowano oddziały rezerwy policyjnej przeznaczone do tłumienia masowych zakłóceń porządku publicznego; w zwalczaniu organizacji antypaństw., przede wszystkim komunist., uczestniczył kontrwywiad wojsk. (Oddział II Sztabu Gł., od 1928 Sztabu Generalnego WP); porządku i bezpieczeństwa publicznego na pograniczu Rzeczypospolitej strzegły: powołana XII 1918 Straż Graniczna (granica z Niemcami, Czechosłowacją i Rumunią) oraz sformowany IX 1924 Korpus Ochrony Pogranicza (KOP; granica z ZSRR i Litwą, później również część granicy z Rumunią i Niemcami), utworzony zamiast m.in. Kordonów Granicznych Nacz. Dowództwa WP (1920–21) i batalionów celnych (1921–22); łącznie formacje uczestniczące w ochronie i przywracaniu porządku publicznego w II RP liczyły 60–70 tys. funkcjonariuszy i żołnierzy.
Druga wojna światowa
Podczas kampanii wrześniowej 1939 jednostki KOP włączone w skład armii i grup operacyjnych WP walczyły z wojskami niem., następnie z Armią Czerwoną (m.in. grupa operacyjna dow. KOP gen. W. Orlik-Rückemanna); funkcjonariusze PP, mimo ewakuacji z województw zachodnich na wschód (z wyjątkiem Wybrzeża i Warszawy), uczestniczyli w walkach frontowych, przeciwstawiali się dywersji (zginęło lub zostało zamordowanych ok. 3 tys., do niewoli, przede wszystkim sowieckiej, dostało się ok. 10 tys. — umieszczeni w obozie w Ostaszkowie, później zamordowani w Twerze); w wielu miejscowościach powołano Straże Obywatelskie. Na okupowanym obszarze państwa pol. włączonym do III Rzeszy i ZSRR pol. PP została zlikwidowana; w GG władze niem. utworzyły podporządkowaną policji niem. Policję Polską Generalnego Gubernatorstwa i Pol. Policję Kryminalną, popularnie zw. policją granatową. Powszechnie uważano policjantów za kolaborantów; obawiano się ich, choć na ogół łatwiej ich było przekupić niż Niemców; okupant wykorzystywał ją też w akcjach represyjnych wobec Żydów; wielu jej funkcjonariuszy było jednocześnie czł. Państwowego Korpusu Bezpieczeństwa (PKB), specjalnej formacji policyjnej, stanowiącej część ; konspiracyjne organizacje wojsk. i zbrojne wpływały na bezpieczeństwo i porządek publiczny zwalczając kolaborację, szmalcownictwo, bandytyzm i stosując odwet za represje władz okupacyjnych; 1944 w Warszawie podczas powstania i na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. jawną działalność podjął PKB (po kilku dniach zlikwidowaną przez NKWD). W niektórych gettach okupant nakazał zorganizowanie żydowskiej Straży Porządkowej, która miała wykonywać pomocnicze funkcje policyjne. Część jej członków uczestniczyła w deportacjach Żydów do obozów zagłady i in. akcjach okupanta.
Od VII 1944 na terenach wyzwolonych spod okupacji niem. (na zachód od linii Curzona) początkowo ochroną władz komunist. i zwalczaniem Pol. Państwa Podziemnego zajmowały się NKWD i kontrwywiad Armii Czerwonej; VIII 1944 rozpoczął działalność resort bezpieczeństwa publicznego PKWN (z Urzędami Bezpieczeństwa, UB), 1945 przemianowany na Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP), tworzony pod ścisłym nadzorem NKWD (jego funkcjonariusze zajmowali część stanowisk kierowniczych w resorcie) przez czł. grup wyszkolonych 1943–44 w ZSRR w szkole NKWD w Kujbyszewie; IX 1944 powołano Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego (GZI WP), spełniający funkcję policji polit. w wojsku, m.in. represjonujący byłych żołnierzy AK; zadania ogólnoporządkowe wypełniała początkowo żywiołowo organizowana przez rady nar., czł. AL i BCh Milicja Obywatelska (MO), X 1944 całkowicie podporządkowana resortowi bezpieczeństwa publicznego i przekształcona w formację wojsk., od 1946 wspierana przez Ochotniczą Rezerwę Milicji Obywatelskiej (ORMO); III 1945 powołano Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW), specjalną formację wojsk. przede wszystkim do zwalczania podziemia niepodległościowego w Polsce.
Polska Rzeczpospolita Ludowa
Po zakończeniu działań wojennych 1945–46 do udziału w akcjach pacyfikacyjnych skierowano również regularne oddziały WP, 1946–49 działalność wojska i aparatu bezpieczeństwa koordynowała Państwowa Komisja Bezpieczeństwa; aparat bezpieczeństwa był podporządkowany władzom PPR, później PZPR (Komisja Bezpieczeństwa) i kontrolowany przez doradców sowieckich (1945 liczył bez wojska ponad 120 tys. funkcjonariuszy, 1947 — 250 tys.), jego gł. zadaniem było pacyfikowanie społeczeństwa przez stosowanie masowego terroru państw. likwidującego wszelkie formy oporu, uderzającego we wszystkie warstwy społ.; w systemie represji działały również: sądy (tajne sekcje), prokuratura i Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym, więzienia i obozy (do 1954 podporządkowane MBP, 1954–56 Minist. Spraw Wewn., później Minist. Sprawiedliwości). Od 1954 następowało stopniowe załamywanie się systemu stalinowskiego, ograniczano wszechwładzę aparatu bezpieczeństwa i zmniejszono jego liczebność; XII 1954 zlikwidowano MBP i utworzono Minist. Spraw Wewn. (MSW) oraz Kom. ds. Bezpieczeństwa Publicznego przy Radzie Ministrów, 1956 zlikwidowano UB i powołano Służbę Bezpieczeństwa (SB), podporządkowaną MSW, 1957 rozwiązano GZI WP; VI 1956 spacyfikowano rewoltę w Poznaniu, podczas której m.in. rozbito więzienie i oblegano budynek UB (poznański czerwiec 1956), ale w wyniku październikowego przesilenia politycznego 1956 ostatecznie zaprzestano stosowania masowego terroru; aparat bezpieczeństwa zachował ważną pozycję w systemie władzy komunist., kontrolował wszystkie formy życia społ., stosował represje, często bezprawne, wobec osób, środowisk opozycji polit. i Kościoła katol.; wspierany przez wojsko pacyfikował masowe wystąpienia społ. (m.in. marzec 1968 w Polsce, grudniowy bunt robotniczy 1970 w Polsce, czerwcowy protest robotniczy 1976, stan wojenny w Polsce 1981–83); zwalczał przestępstwa gosp. (szczególnie przeciwko własności państw.) i kryminalne.
TRZECIA RZECZPOSPOLITA
Po złamaniu 1989 monopolu władzy PZPR nastąpił rozpad totalitarnego ustroju polit.; 1990 zlikwidowano SB, utworzono Urząd Ochrony Państwa, MO przekształcono w Policję, przeprowadzono weryfikację funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa; powstały organy ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego dysponujące uprawnieniami zgodnymi z zasadami państwa prawa. Działają one w warunkach zwiększenia liczby i pojawienia się nowych rodzajów (gł. gosp.) przestępstw i powstania grup mafijnych w okresie przekształceń społ. i gospodarczych. Pod koniec lat 90. XX w. reformowano organy porządku publicznego, m.in. 2002 zlikwidowano UOP i powołano Agencję Bezpieczeństwa Wewn. oraz Agencję Wywiadu.
Andrzej Krupa
www.encyklopedia.pwn.pl
C/D
Dialog społeczny
Dialog społeczny (DS) nie ma przyjętej krajowej definicji. DS jest pojęciem obejmującym całokształt wzajemnych relacji pomiędzy związkami zawodowymi i organizacjami pracodawców. Obejmuje także ich stosunki (dwustronne lub trójstronne) z organami państwowymi, jak rząd i jego agendy, samorząd lokalny i inne instytucje państwowe. Jest procesem stałej interakcji pomiędzy uczestnikami dialogu w celu osiągnięcia porozumienia w sprawach kontroli nad zmiennymi czynnikami społeczno-ekonomicznymi w skali makro i mikro. Dialog społeczny może mieć charakter zinstytucjonalizowany (sformalizowany). W dialogu zinstytucjonalizowanym negocjacje zbiorowe są prowadzone przez specjalnie powołane do tego celu instytucje, rady czy komisje, działające na podstawie aktów prawnych lub przyjętych porozumień. Udział w pracach takich instytucji jest ograniczony do kilku najbardziej reprezentatywnych organizacji związków zawodowych i pracodawców, które mogą realnie wpływać na zachowania swoich członków i skłonić ich do zastosowania się do ustaleń ciała trójstronnego.
Pozainstytucjonalny dialog realizowany może być poprzez zawieranie układów zbiorowych pracy oraz konsultacje i opiniowanie, będące realizacją uprawnień organizacji partnerów społecznych wynikających z ustawodawstwa ich dotyczącego. W formach nieinstytucjonalnych możliwe jest tworzenie dialogu obywatelskiego z udziałem organizacji pozarządowych.
Często praktykowaną formą dialogu niesformalizowanego - zwłaszcza w razie zagrożenia konfliktami społecznymi - są kontakty doraźne nazywane dialogiem incydentalnym (ad hoc). Ma on miejsce poza kontaktami zinstytucjonalizowanymi.
Dialog społeczny może być metodą wzajemnych kontaktów między partnerami dialogu na różnych poziomach (szczeblach). Wyróżnia się kilka poziomów dialogu:
Dialog międzynarodowy – dialog społeczny prowadzony przez międzynarodowe organizacje pracodawców i pracowników oraz ich stowarzyszenia o różnorodnym charakterze; przykładem takiego dialogu jest europejski dialog społeczny (więcej: Dialog w UE / Komitologia);
Dialog krajowy – prowadzony w danym państwie na szczeblu centralnym, najczęściej poprzez instytucje dialogu, takie jak rady społeczno-gospodarcze (w Polsce: Trójstronna Komisja ds. Społeczno-Gospodarczych);
Dialog branżowy – dotyczy zagadnień określonego sektora gospodarki narodowej, prowadzony jest za pośrednictwem instytucji sformalizowanych w różnym stopniu (w UE: komitety sektorowe, w Polsce: trójstronne zespoły branżowe; instytucje dialogu dwustronnego);
Dialog regionalny – prowadzony na obszarze określonego regionu lub innej jednostki, dotyczący problemów danego obszaru (w Polsce: wojewódzkie komisje dialogu społecznego);
Dialog zakładowy – bezpośrednie kontakty pracodawców z reprezentantami zakładowych organizacji związkowych, rad pracowników lub innych przedstawicielstw pracowniczych, bez uczestnictwa przedstawicieli administracji państwowej.
Dialog społeczny może mieć charakter dwustronny, trójstronny lub nawet wielostronny.
Dialog dwustronny, zwany także autonomicznym,jest prowadzony przez partnerów społecznych (związki zawodowe i organizacje pracodawców), bez udziału przedstawicieli strony rządowej.
Dialog trójstronny prowadzony na szczeblu centralnym, rozgrywa się między partnerami społecznymi, reprezentującymi dwie strony oraz trzecią stroną - rządową. Udział władz w relacjach trójstronnych nie musi być jednakowy. Mogą one uczestniczyć w nich bezpośrednio lub tylko pośrednio, wykorzystując wyniki autonomicznych ustaleń i rekomendacje uczestników tego procesu.
Dialog wielostronny ma miejsce wtedy, kiedy oprócz trzech stron: rządowej, związkowej i pracodawczej w dyskusji biorą udział przedstawiciele innego typu organizacji, bądź instytucji, np. samorząd terytorialny, albo samorządu terytorialnego lub reprezentanci organizacji o charakterze korporacyjnym, np. izb (samorządów) zawodowych i gospodarczych, co ma miejsce najczęściej przy dialogu branżowym.Reprezentacja stron rozszerzona o organizacje pozarządowe (NGO-s: stowarzyszenia, fundacje itp.) – w zależności od przyznanego im statusu podczas wspólnych kontaktów - nadać może dialogowi społecznemu cech dialogu obywatelskiego (cywilnego).
Strony dialogu
Zazwyczaj w dialogu społecznym biorą udział trzy strony:
- związkowa, reprezentująca interesy pracowników, zrzeszonych w organizacjach działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego;
- pracodawcza, reprezentująca interesy pracodawców, zrzeszonych w organizacjach działających na wszystkich poziomach dialogu społecznego;
- rządowa, reprezentująca interesy państwa, składająca się z przedstawicieli władzy wykonawczej.
Strona związkowa i pracodawcza występujące razem określane są jako strona społeczna, a zatem związki zawodowe i organizacje pracodawców nazywane są partnerami społecznymi.
www.dialog.gov.pl/slownik
E
Europejska Karta Społeczna
Europejska Karta Społeczna (EKS) to podstawowy dokument Rady Europy1), dotyczący praw społeczno-ekonomicznych obywateli. EKS przyjęto w 1961 roku, a Polska jest jej stroną od 1997 roku. W akcie ratyfikacyjnym nasz kraj przyjął na siebie między innymi zobowiązania dotyczące dialogu społecznego wynikające z art.5 i art.6 ust.1, 2, 3 Karty.
Art. 5 dotyczy prawa do organizowania się. Zgodnie z tym artykułem państwa-strony EKS nie mogą ograniczać swobody tworzenia organizacji pracowników i pracodawców.
Art. 6 z kolei odnosi się do prawa do rokowań zbiorowych. Zgodnie z postanowieniami tego artykułu, państwo -strona Karty zobowiązuje się do popierania dialogu między pracownikami a pracodawcami. W szczególności dotyczy to negocjacji mających za cel przyjęcie układów zbiorowych pracy lub ustalenie warunków zatrudnienia, a także mechanizmów pojednawczych oraz dobrowolnego arbitrażu dla rozstrzygania sporów zbiorowych.
Polska nie przyjęła za to zobowiązania do stosowania ust. 4 art. 6 z powodu braku regulacji w polskim ustawodawstwie prawa do lokautu.
Rada Europy (ang. Council of Europe) to organizacja państw europejskich powołana w 1949 roku dla “osiągnięcia większej jedności Europy w drodze porozumień i działań gospodarczych, społecznych, kulturalnych, naukowych, prawnych i administracyjnych”. Warunkiem uzyskania członkostwa w Radzie jest zatem uznanie zasady praworządności, praw człowieka i podstawowych wolności.
Obecnie do organizacji należy 46 państw, w tym Polska, która została przyjęta 26 listopada 1991 roku.
Organami Rady są: Komitet Ministrów, (w skład wchodzi 46 ministrów spraw zagranicznych, ambasadorów albo stałych przedstawicieli), Zgromadzenie Parlamentarne składające się z 630 członków (315 przedstawicieli i 315 zastępców), Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych (złożony z Izby Władz Lokalnych i Izby Regionów) oraz Sekretariat.
www.dialog.gov.pl
F
Formy protestu
Najczęstsze formy protestu pracowniczego to: strajk zwykły - pracownicy przerywają pracę i opuszczają zakład, strajk włoski - pracownicy nie porzucają pracy, lecz zwalniają jej tempo, obniżając celowo jej wydajność, strajk okupacyjny - pracownicy przerywają pracę, ale nie opuszczają zakładu pracy, strajk czarny - pracownicy porzucają pracę i obsługę nawet tam gdzie grozi to nieodwracalnymi następstwami (zalanie kopalni, wygaszanie wielkich pieców, itd.), strajk głodowy - jego uczestnicy nie przyjmują pożywienia, strajk solidarnościowy - strajk podjęty w imieniu lub dla poparcia innej grupy strajkujących, strajk generalny - strajk podjęty równocześnie w całym kraju, regionie, branży, czy koncernie, strajk ostrzegawczy - przerwanie pracy na krótki okres czasu celem zademonstrowania siły i możliwości przeprowadzenia strajku właściwego, strajk czynny - w czasie strajku okupacyjnego pracownicy wznawiają produkcję, sami dystrybuując to co wyprodukowali, manifestacja - masowe wiece, bądź przemarsze, pikieta - demonstracja najczęściej mniejszej ilości osób w wybranym miejscu ważnym z punktu widzenia prowadzenia protestu (np. pikieta siedziby władz regionalnych), okupacja miejsc publicznych np. siedzib władz centralnych lub lokalnych, siedziby firmy - najczęściej polega na wdarciu się do budynku, blokada - demonstracja mająca za cel wstrzymanie transportu towarowego i/lub osobowego (może się odbyć na drogach, torach kolejowych bądź nawet na rzece), głodówka - odmowa w proteście przyjęcia pożywienia przez protestujących, kampania nieposłuszeństwa - wcielanie w życie praw, o które się walczy bez zwracania uwagi na zakazy, ostrzeżenia i reakcje władz (politycznych, czy władz danej korporacji), inne formy protestu: petycje, noszenie oznak związkowych, noszenie opasek na rękach, oflagowanie zakładów pracy, akcja ulotkowa (informacyjna)
www.dialog.gov.pl/slownik
G/ H/ I
Informowanie
To forma dialogu polegająca na tym , że - przedstawiciele administracji państwowej przekazują partnerom społecznym informacje, z własnej inicjatywy lub na wniosek zainteresowanych stron. Przedstawienie informacji nie wiąże się z obowiązkiem wysłuchania stanowiska strony, ale często stosowaną praktyką jest możliwość zadawania dodatkowych pytań oraz przeprowadzenie krótkiej dyskusji. Na poziomie zakładowym prawo do informowania posiadają działające u pracodawców związki zawodowe, rady pracowników oraz inne przedstawicielstwa pracownicze.
www.dialog.gov.pl/slownik
J/ K
Konsultacje
Jako jedna z form dialogu - angażują tych samych uczestników, co negocjacje, ale nie muszą prowadzić do zawarcia porozumienia, chociaż strony zazwyczaj honorują ich wynik.
www.dialog.gov.pl/slownik
L/ Ł/ M
Mediacje
Na gruncie ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych postępowanie mediacyjne jest obligatoryjne – musi zostać przeprowadzone po impasie rokowań. Mediacja jest również procedurą, która poprzedza inne metody rozstrzygania sporów zbiorowych: akcję strajkową lub w przypadku nieskorzystania z prawa do strajku – postępowanie przed kolegium arbitrażu społecznego.
Jeśli strona, która wszczęła spór zbiorowy, podtrzymuje żądania zgłoszone pracodawcy jako przedmiot sporu i został sporządzony protokół rozbieżności – ze wskazaniem stanowisk stron, spór ten jest prowadzony przez strony z udziałem osoby dającej gwarancję bezstronności tzn. mediatora. Sporządzenie protokołu rozbieżności stanowi formalną podstawę przejścia do etapu mediacji.
• Funkcję mediatora może pełnić każda osoba, na której udział w postępowaniu mediacyjnym wyrażą zgodę obydwie strony sporu zbiorowego. Osoba taka powinna cieszyć się ogólnym zaufaniem i gwarantować neutralność.
• Strony sporu mogą wspólnie ustalić (wybrać) osobę mediatora z listy prowadzonej przez ministra właściwego do spraw pracy, w uzgodnieniu z organizacjami związkowymi oraz organizacjami pracodawców - reprezentatywnymi w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego; wykaz mediatorów znajduje się na stronach internetowych MPiPS lub jest udostępniany zainteresowanym stronom przez Departament Dialogu i Partnerstwa Społecznego.
• Jeżeli strony sporu zbiorowego nie porozumieją się w ciągu 5 dni w sprawie wyboru mediatora, jest on wskazywany, na wniosek jednej ze stron, przez ministra właściwego do spraw pracy z listy mediatorów. O desygnowaniu mediatora przez ministra powiadamiane są strony sporu. Termin rozpoczęcia postępowania mediacyjnego ustala mediator bezpośrednio ze stronami sporu. Postępowanie to, w przeważającej liczbie przypadków, jest prowadzone na terenie zakładu pracy, w którym toczy się spór.
Wynagrodzenie mediatora za prowadzenie postępowania mediacyjnego jest uregulowane w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z 8 grudnia 2004 r. - patrz: Regulacje prawne.
Udział w postępowaniu mediacyjnym jest obligatoryjny dla stron sporu. Uchylanie się przez pracodawcę od udziału w procesie mediacji wypełnia przesłankę art. 26 ust. 1 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Uchylanie się pracodawcy od ustawowego obowiązku uczestnictwa w postępowaniu mediacyjnym stanowi bezprawne działanie – uniemożliwiające przeprowadzenie mediacji – co uprawnia stronę związkową do zorganizowania strajku, bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu według zasad określonych w ustawie.
Zgodnie z ustawą postępowanie mediacyjne polega na prowadzeniu sporu z udziałem mediatora. Przepisy nie określają wprost na czym ten udział ma polegać.
Niemniej w ustawie znalazły się niektóre z uprawnień mediatora:
1) jeżeli w toku postępowania mediacyjnego mediator stwierdzi, że rozwiązanie sporu zbiorowego wymaga szczegółowych lub dodatkowych ustaleń związanych z przedmiotem sporu, zawiadamia o tym strony;
2) jeżeli w związku z żądaniem objętym sporem trzeba ustalić sytuację ekonomiczno-finansową zakładu pracy, mediator może zaproponować przeprowadzenie w tej sprawie ekspertyzy (jeśli strony nie postanowią inaczej, koszty ekspertyzy obciążają zakład pracy);
3) w przypadku podjęcia, przez strony, decyzji o przeprowadzeniu koniecznych analiz i ekspertyz mediator jest upoważniony do wystąpienia z wnioskiem do organizacji związkowej o przesunięcie terminu rozpoczęcia strajku na czas niezbędny do ich wykonania.
Sugestie mediatora nie są jednak dla stron wiążące – zarówno te wymienione powyżej, jak i żadne inne. Mediator, w odróżnieniu od arbitra, nie ma żadnych uprawnień decyzyjnych. Mediator jest obecny przy podpisywaniu dokumentów kończących etap mediacji w sporze zbiorowym. O zakresie porozumienia decydują wyłącznie strony sporu zbiorowego – mediator może im służyć pomocą w redakcji dokumentu, bądź sugerować zastosowanie klauzul gwarantujących przestrzeganie zawartego porozumienia.
Przepisy dotyczące rozwiązywania sporów zbiorowych nie określają czasu trwania postępowania mediacyjnego a zatem mediacje powinny być prowadzone do czasu, kiedy strony sporu oraz mediator widzą szansę na osiągnięcie porozumienia.
Ustawa, wprowadzając instytucję mediatora, nie określa żadnych warunków odnoszących się do jego kwalifikacji – wymaga jedynie, aby dawał on gwarancję bezstronności.
Zadaniem mediatora jest udzielanie stronom pomocy w osiągnięciu porozumienia. Nie ma przeszkód do uzgodnienia przez strony zasad prowadzenia postępowania mediacyjnego. W przypadku każdej mediacji - bez względu na to, czy mediatora powołały same strony, czy też został on desygnowany przez ministra pracy – strony mogą ustalić zakres jego usług i sposób prowadzenia postępowania.
Sposoby postępowania mediatora pomagającego stronom w osiągnięciu porozumienia nie są przedmiotem regulacji prawnej. Metody oddziaływania na strony są oparte na wiedzy z dziedziny psychologii, socjologii, ekonomii czy prawa (wiedza z tego zakresu jest przekazywana na szkoleniach organizowanych przez MPiPS). Jak twierdzą mediatorzy z listy ministra pracy i polityki społecznej, w każdym przypadku prowadzenie postępowania mediacyjnego wymaga dużej elastyczności i podejmowania niesformalizowanego typu działań.
W praktyce zdarza się, że strony sporu w trakcie postępowania mediacyjnego utracą zaufanie do mediatora. Wówczas, pomimo braku uregulowania ustawowego w tym zakresie, mediator zostaje wycofany z dalszego pełnienia swej funkcji i na jego miejsce powoływany jest inny mediator – przy czym sytuacja ta ma miejsce jedynie w przypadku, gdy wniosek o zmianę mediatora jest zgłoszony przez obydwie strony sporu.
Natomiast w przypadku, gdy tylko jedna strona występuje o zmianę osoby prowadzącej postępowanie mediacyjne – konieczne jest przeprowadzenie „postępowania wyjaśniającego” z udziałem drugiej strony sporu i mediatora. W większości przypadków sami mediatorzy rezygnują z dalszego udziału w mediacjach, gdyż - zdaniem mediatorów - jedynie zaufanie obydwu stron sporu gwarantuje powodzenie postępowania mediacyjnego.
Praktyka rozwiązywania sporów zbiorowych dopuszcza również odstąpienie mediatora od prowadzenia postępowania mediacyjnego, jeśli w trakcie mediacji wystąpią okoliczności, które wpłyną na taką decyzję mediatora.
Rozwiązania przyjęte w ustawie sugerują model jednoosobowego świadczenia usług mediacyjnych. Przepisy ustawy nie zabraniają jednak uzgodnienia przez strony komisji mediacyjnej dla udzielenia pomocy w rozwiązaniu sporu. W 2006 roku jeden ze sporów zbiorowych był prowadzony z udziałem dwóch mediatorów.
W przeszłości w pewnych przypadkach postępowanie mediacyjne było prowadzone przez dwie osoby – było to zastosowanie metody „mistrz-uczeń”. Konieczność jej zastosowania wynikała z tego, iż w Polsce przed rozpoczęciem transformacji ustroju nie było mowy o instytucji profesjonalnych mediatorów, stąd też te osoby, które posiadały pewne podstawy teoretyczne oraz doświadczenie w prowadzeniu postępowań mediacyjnych, wprowadzały „w życie” nowych adeptów sztuki mediacji.
Postępowanie mediacyjne kończy się podpisaniem przez strony porozumienia, a w razie nie osiągnięcia porozumienia – sporządzeniem protokołu rozbieżności ze wskazaniem stanowisk stron.
Porozumienie kończące postępowanie mediacyjne może rozstrzygać o całości żądań zgłoszonych przez stronę związkową, a może być również porozumieniem częściowym.
Nie osiągnięcie porozumienia rozwiązującego spór zbiorowy w postępowaniu mediacyjnym uprawnia do podjęcia akcji strajkowej.
www.dialog.gov.pl/slownik
Lista mediatorów przy Ministrze Pracy i Polityki Społecznej
N
Negocjacje
1. «rozmowy, pertraktacje prowadzone przez upoważnionych przedstawicieli dwu lub większej liczby państw, instytucji, organizacji itp.»
2. «targowanie się ze sprzedającym o niższą cenę lub korzystniejsze warunki zakupu»
Uniwersalny Słownik Języka Polskiego PWN
Negocjacje To forma dialogu polegająca na tym , że - uczestniczą w nich zazwyczaj partnerzy społeczni, ale na szczeblu krajowym bierze w nich udział również trzecia – rządowa – strona. Celem negocjacji jest zwykle osiągnięcie kompromisu, który będzie gwarancją pokoju społecznego. Rokowania mogą także dotyczyć spraw merytorycznych i wzajemnych relacji między stronami. Ich wynikiem powinna być umowa wiążąca wszystkie strony negocjacji.
www.dialog.gov.pl/slownik
O
Opiniowanie
To forma dialogu polegająca na tym, że - przedstawiciele administracji państwowej występują z inicjatywą, aby poznać opinie związków zawodowych i organizacji pracodawców o polityce rządu. Stanowiska partnerów społecznych nie są bezwzględnie wiążące dla rządu. Zasady opiniowania są jednak najczęściej uregulowane przepisami prawa, które również określają, w jakich sprawach rząd jest zobowiązany do zasięgnięcia opinii.
www.dialog.gov.pl/slownik
Organizacje pracodawców
W myśl ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców pracodawcy mają prawo tworzyć, bez uzyskania uprzedniego zezwolenia, związki według swego uznania, jak też przystępować do tych organizacji, z zastrzeżeniem stosowania się do ich statutów.
Związki pracodawców mają prawo tworzenia federacji i konfederacji, jak też przystępowania do nich, a każdy związek, federacja i konfederacja ma prawo do przystępowania do międzynarodowych organizacji pracodawców.
Podstawowym zadaniem związków pracodawców, ich federacji i konfederacji jest ochrona praw i reprezentowanie interesów, w tym gospodarczych, zrzeszonych członków wobec związków zawodowych, organów władzy i administracji rządowej oraz organów samorządu terytorialnego.
Zgodnie z ww. ustawą, organizacja pracodawców, reprezentatywna w rozumieniu ustawy z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, ma prawo opiniowania założeń i projektów aktów prawnych w zakresie praw i interesów związków pracodawców.
Organizacja pracodawców, reprezentatywna w rozumieniu ustawy o Trójstronnej Komisji(...), ma prawo opiniowania dokumentów konsultacyjnych Unii Europejskiej, w szczególności białych ksiąg, zielonych ksiąg i komunikatów, oraz projektów aktów prawnych Unii Europejskiej w zakresie objętym zadaniami związków pracodawców.
Ponadto reprezentatywne związki pracodawców mają prawo występowania z wnioskami o wydanie lub zmianę ustawy albo innego aktu prawnego w zakresie spraw objętych zadaniami organizacji pracodawców.
Związki pracodawców na poziomie ogólnokrajowym mają również prawo do uczestniczenia w sporach zbiorowych i podpisywania układów zbiorowych pracy.
Związek pracodawców powstaje z mocy uchwały o jego założeniu, podjętej na zgromadzeniu założycielskim przez co najmniej 10 pracodawców.
Zgromadzenie założycielskie, które podjęło uchwałę o założeniu związku pracodawców, uchwala statut i wybiera komitet założycielski w liczbie co najmniej 3 osób.
Zgodnie z ustawą, związek pracodawców podlega obowiązkowi rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Jeżeli komitet założycielski nie złoży w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku o rejestrację, uchwała o utworzeniu związku traci moc.
Sąd skreśla związek pracodawców z Krajowego Rejestru Sądowego gdy: wskazany w statucie organ podjął uchwałę o rozwiązaniu związku; liczba członków związku utrzymuje się poniżej 10 pracodawców przez okres dłuższy niż 3 miesiące.
W naszym kraju działają cztery główne organizacje pracodawców:
- Konfederacja Pracodawców Polskich (KPP) – jest organizacją politycznie niezależną i niedochodową, grupuje związki i federacje pracodawców, jak również przedsiębiorstwa będące pracodawcami o ogólnokrajowym znaczeniu. KPP skupia około 40 regionalnych i branżowych związków pracodawców, jak również przedsiębiorstwa o ogólnokrajowym znaczeniu. Celem działania KPP jest reprezentowanie interesów pracodawców wobec rządu, władz publicznych wszystkich szczebli oraz partnerów społecznych - zarówno na szczeblu ogólnopolskim, jak i regionalnym.
- Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych „Lewiatan” (PKPP Lewiatan) – jest organizacją dobrowolną, samorządną, niezależną, o charakterze gospodarczym oraz społecznym, zrzeszającą związki pracodawców, federacje związków pracodawców oraz pracodawców posiadających szczególną pozycję gospodarczą i znaczenie w stosunkach pracy. Głównym zadaniem PKPP „Lewiatan” jest reprezentowanie prywatnych pracodawców z całej Polski z różnych gałęzi gospodarki oraz budowanie ładu gospodarczego przez gwarantowany ustawowo udział w tworzeniu prawa i w dialogu społecznym.
- Związek Rzemiosła Polskiego (ZRP) – jest ogólnopolską społeczno-zawodową i gospodarczą organizacją samorządu rzemiosła, zrzeszającą 490 cechów, 271 spółdzielni rzemieślniczych, 27 izb rzemiosła i przedsiębiorczości. Podstawowym zadaniem ZRP jest zapewnienie zrzeszonym w nim organizacjom, pomocy w realizacji zadań statutowych, rozwijanie działalności gospodarczej i społeczno-kulturalnej rzemiosła i małej przedsiębiorczości, udzielanie wszechstronnego wsparcia i ochrony prawnej, reprezentowanie interesów rzemiosła i małej przedsiębiorczości w kraju i za granicą.
- Business Centre Club - Związek Pracodawców (BCC-ZP) – jest związkiem pracodawców, którego działania koordynowane są przez Instytut Lobbingu BCC. Podstawowe zadania BCC to: realizacja usług klubowych na rzecz członków Klubu, reprezentowanie interesów środowiska przedsiębiorców, tworzenie lobby przedsiębiorców oraz tworzenie więzi środowiskowej i towarzyskiej.
www.dialog.gov.pl
P
Porozumienie społeczne
Porozumienie społeczne, inaczej zwane umową społeczną lub paktem społecznym, jest dokumentem negocjowanym przez partnerów społecznych i rząd. Porozumienia społeczne są znanym i praktykowanym w krajach europejskich instrumentem godzenia interesów rządu, pracodawców, pracowników i innych grup społecznych oraz dobra wspólnego. Ten szczególny przejaw dialogu społecznego najczęściej towarzyszy zmianom w krajowej, europejskiej lub światowej gospodarce, które w różnym stopniu wpływają na sytuację społeczną. Pozwala na uzyskanie szerokiej akceptacji społecznej proponowanych działań i sposobów osiągnięcia założonego celu. Porozumienia społeczne w innych krajach były zawierane w różnej formie i obejmowały różne obszary tematyczne. Różna była także konfiguracja w jakiej negocjowano umowy społeczne – w Królestwie Niderlandów i Finlandii negocjowano je w układzie dwustronnym, między organizacjami pracodawców i związkami zawodowymi. Trójstronne pakty społeczne zostały zawarte m.in. w Irlandii, we Włoszech, w Portugalii.
www.dialog.gov.pl/slownik
Protesty i strajki
Zgodnie z art. 17 ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych - strajk polega na zbiorowym powstrzymaniu się pracowników od wykonywania pracy w celu rozwiązania sporu dotyczącego praw i interesów wskazanych w art. 1 ustawy. Przepisy ustawy jednoznacznie określają, że strajk jest środkiem ostatecznym i nie może zostać ogłoszony bez uprzedniego wyczerpania możliwości rozwiązania sporu według zasad określonych w ustawie (zgłoszenie żądań, rokowania, mediacje).
Prawo do strajku jest indywidualnym prawem pracownika, które może być realizowane tylko zbiorowo.
Organizacja związkowa nie może proklamować właściwej akcji strajkowej przed zakończeniem etapu rokowań bezpośrednich oraz etapu mediacji. Aby ogłoszoną akcję strajkową uznać za legalną, wspomniane etapy muszą się zakończyć sporządzeniem i podpisaniem protokołów rozbieżności, przy czym protokół kończący postępowanie mediacyjne musi zostać podpisany w obecności mediatora. Na każdym z tych etapów strony mogą również podpisać porozumienie i zakończyć spór.
Strajk może być zorganizowany bez zachowania powyższych zasad, jeżeli bezprawne działanie pracodawcy uniemożliwiło przeprowadzenie rokowań lub mediacji oraz w przypadku gdy pracodawca rozwiązał stosunek pracy z prowadzącym spór zbiorowy działaczem związkowym.
Innym ważnym elementem legalizującym akcję strajkową jest zgoda załogi zakładu pracy na przeprowadzenie strajku. Strajk może zostać ogłoszony, jeżeli w referendum wzięło udział co najmniej 50 % pracowników zakładu pracy, z których zwykła większość głosowała za jego ogłoszeniem. W przypadku strajku wielozakładowego strajk może być proklamowany po uzyskaniu zgody większości głosujących pracowników w poszczególnych zakładach pracy, które mają być objęte strajkiem, jeżeli w głosowaniu w każdym z tych zakładów wzięło udział co najmniej 50 % pracowników. Ustawa nie reguluje jednak formy głosowania, ta uzależniona jest od decyzji związku.
Zgodnie z ustawą nie jest dopuszczalne organizowanie strajku w Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencjach Wywiadu oraz Centralnym Biurze Antykorupcyjnym, w jednostkach Policji i sił zbrojnych RP, służby więziennej, służby granicznej, służby celnej oraz jednostkach organizacyjnych ochrony przeciwpożarowej. Prawo do strajku nie przysługuje również pracownikom zatrudnionym w organach władzy państwowej, administracji rządowej i samorządowej, sądach oraz prokuraturze. Pracownicy, którym nie przysługuje prawo do strajku, mogą po wyczerpaniu procedur pojednawczych stosować inne formy akcji protestacyjnej, nie zagrażające życiu lub zdrowiu ludzkiemu, bez przerywania pracy z zastrzeżeniem przestrzegania obowiązującego porządku prawnego. Jednocześnie w obronie praw i interesów tej grupy pracodawców związek zawodowy działający w innym zakładzie pracy może zorganizować strajk solidarnościowy na czas nie dłuższy niż połowa dnia roboczego.
W czasie strajku zorganizowanego zgodnie z przepisami ustawy pracownik zachowuje prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz uprawnień ze stosunku pracy, z wyjątkiem prawa do wynagrodzenia.
Prawo organizowania akcji strajkowej oraz innych form protestu przysługuje wyłącznie zakładowej organizacji związkowej (każdej z legalnie działających w zakładzie pracy), która jest upoważniona do wszczęcia i prowadzenia sporu zbiorowego pracy.
Obowiązująca w Polsce ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych zawiera pewne ograniczenia w zakresie realizacji prawa do strajku. Oprócz wcześniej wspomnianych wymagań formalnych (zakończenie etapów rokowań i mediacji) przepisy ustawy nakładają na organizatorów strajku różnego rodzaju powinności:
- przed przystąpieniem do akcji strajkowej związek zawodowy powinien dokonać oceny współmierności żądań do strat mogących powstać w wyniku prowadzenia strajku;
- ogłoszenie strajku powinno nastąpić co najmniej 5 dni przed jego rozpoczęciem;
- organizator strajku jest zobowiązany do współdziałania z kierownikiem zakładu pracy w zakresie niezbędnym do ochrony mienia zakładu i nieprzerwanej pracy urządzeń i instalacji, których unieruchomienie może stanowić zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzkiego bądź przywrócenia normalnej działalności zakładu pracy.
Zanim dojdzie do ogłoszenia strajku właściwego, zgodnie z przepisami ustawy może zostać proklamowany jednorazowo na czas nie dłuższy niż 2 godziny strajk ostrzegawczy. Art. 12 ustawy upoważnia organizację związkową, która wszczęła spór zbiorowy do ogłoszenia tego typu akcji jeszcze przed zakończeniem postępowania mediacyjnego, jeżeli jego przebieg uzasadnia ocenę, iż nie doprowadzi ono do rozwiązania sporu w określonych w ustawie terminach. W przypadku ogłoszenia strajku ostrzegawczego mają zastosowanie te same zasady i ograniczenia, które dotyczą strajku właściwego.
Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych nie przyznaje pracodawcy prawa do lokautu.
www.dialog.gov.pl/slownik
R
Rynek pracy
ogół form i procesów zatrudniania pracowników przez pracodawców, a także ogół instytucji, uwarunkowań oraz czynników negocjacji warunków zatrudnienia, pracy i płac; ekonomiczny, społeczny i polityczny obszar, na którym rozgrywają się wszelkie procesy z zakresu szeroko rozumianego zatrudnienia i bezrobocia.
Encyklopedia PWN
S
STANDARDY PRACY MEDIATORA w sporach zbiorowych
1. Mediator działa w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, w szczególności o Ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorowych.
2. Mediator organizuje i zarządza procesem mediacji.
3. Mediator informuje strony o istocie i przebiegu mediacji.
4. Mediator informuje strony o swojej roli w procesie mediacji.
5. Mediator informuje strony o sposobie wynagrodzenia, który ma zamiar stosować.
6. Mediator jest neutralny wobec przedmiotu sporu.
7. Mediator jest bezstronny i niezależny od uczestników mediacji.
8. Mediator dba o poufność mediacji.
9. Mediator dba o wysoki poziom swoich kwalifikacji zawodowych.
www.dialog.gov.pl
T
Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych
Najważniejsza instytucja krajowego dialogu społecznego w Polsce. Zgodnie z ustawą Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, interesów pracodawców oraz dobra publicznego. Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego.
Powołana została do życia w 1994 r. uchwałą rządu. Stanowiło to realizację postanowień Paktu o przedsiębiorstwie państwowym w trakcie przekształcania. Umocowanie prawne Trójstronnej Komisji nadała ustawa z dnia 6 lipca 2001 r. o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego, opublikowana w Dzienniku Ustaw Nr 100, poz. 1080 z dnia 18 września 2001 r. z późn . zm., która określa skład, organizację, kompetencje i zadania Trójstronnej Komisji. Zgodnie z ustawą, Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych stanowi forum dialogu społecznego prowadzonego dla godzenia interesów pracowników, interesów pracodawców oraz dobra publicznego. Celem działalności Komisji jest dążenie do osiągnięcia i zachowania pokoju społecznego. Szczegółowe zasady i tryb pracy Komisji, Prezydium oraz stałych i doraźnych zespołów problemowych, a także uprawnienia i obowiązki członków Komisji i członków zespołów, związanych z udziałem w ich pracach, określa regulamin Komisji. Członkami Komisji Trójstronnej są: przedstawiciele rządu, imiennie wskazani przez premiera, przedstawiciele reprezentatywnych organizacji związkowych oraz przedstawiciele reprezentatywnych organizacji pracodawców. W chwili obecnej ze strony związkowej członkami TK są: NSZZ "Solidarność", Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych i Forum Związków Zawodowych. Ze strony pracodawców: Polska Konfederacja Pracodawców Prywatnych, Konfederacja Pracodawców Polskich, Związek Rzemiosła Polskiego oraz Business Centre Club.
W ramach Komisji Trójstronnej działa 9 zespołów problemowych oraz 1 zespół doraźny
www.dialog.gov.pl/slownik
U
Układy zbiorowe pracy
Układ zbiorowy pracy to dwustronna umowa, zawierana przez partnerów społecznych. W hierarchii źródeł prawa pracy – określonych w art. 9 Kodeksu pracy - układ został wymieniony tuż po przepisach Kodeksu oraz przepisach innych ustaw i aktów wykonawczych. Takie usytuowanie układu jest w pełni uzasadnione, gdyż stanowi on podstawę ustalania w indywidualnych umowach o pracę uprawnień pracowników do wynagrodzeń i świadczeń związanych z pracą, a także umożliwia dochodzenie roszczeń w tym zakresie.
Przepisy Przepisy Działu XI Kodeksu pracy umożliwiają zawieranie układów:
• zakładowych - które zawierają pracodawcy z działającymi u nich zakładowymi organizacjami związkowymi,
• ponadzakładowych – które zawierają:
ze strony pracowników:
- właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej,
ze strony pracodawców:
- właściwy statutowo organ organizacji pracodawców w imieniu zrzeszonych w tej organizacji poszczególnych pracodawców, albo - właściwy minister lub centralny organ administracji rządowej - w imieniu pracodawców zatrudniających pracowników państwowych jednostek sfery budżetowej, niezrzeszonych w organizacjach pracodawców, - odpowiednio wójt (burmistrz, prezydent miasta), starosta, marszałek województwa oraz przewodniczący zarządu związku międzygminnego lub powiatowego - w imieniu pracodawców zatrudniających pracowników samorządowych jednostek sfery budżetowej, niezrzeszonych w organizacjach pracodawców.
Zawarcie układu zbiorowego pracy następuje w drodze rokowań. Aby zbytnio nie ograniczać swobody negocjacji stron – prowadzonych w celu zawarcia układu - przepisy Kodeksu pracy określają tylko podstawowe warunki, które muszą być uwzględniane przy ustalaniu jego treści. W związku z tym strony powinny pamiętać, że:
- postanowienia zawieranego układu ponadzakładowego nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy Kodeksu pracy oraz przepisy innych ustaw i aktów wykonawczych (art. 9 § 3 Kp), - zawarcie układu ponadzakładowego dla pracowników zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych tych jednostek może nastąpić wyłącznie w ramach posiadanych środków finansowych, będących w ich dyspozycji, co musi oświadczyć organ założycielski tych jednostek we wniosku o rejestrację zawartego układu (art. 240 § 4 i 5), - postanowienia zawieranego układu nie mogą naruszać praw osób trzecich oraz określać spraw, uregulowanych w przepisach prawa pracy w sposób bezwzględnie obowiązujący (art. 240 § 2 i 3 Kp).
Strona uprawniona do zawarcia układu nie może odmówić żądaniu drugiej strony podjęcia rokowań, jeśli mają one na celu zawarcie układu dla pracowników dotąd nim nie objętych lub jeśli zmiana układu jest uzasadniona istotną zmianą sytuacji ekonomicznej lub finansowej pracodawcy, albo pogorszeniem sytuacji materialnej pracowników. Nie może ona również odmówić, jeżeli żądanie zostało zgłoszone nie wcześniej niż 60 dni przed upływem okresu, na jaki układ został zawarty, lub po dniu wypowiedzenia układu.
Podmiot występujący z inicjatywą zawarcia układu jest obowiązany powiadomić o tym każdą organizację związkową reprezentującą pracowników, dla których ma być zawarty układ, w celu wspólnego prowadzenia rokowań przez wszystkie organizacje związkowe.
Układ zawiera się w formie pisemnej na czas określony lub nieokreślony. Przed upływem terminu obowiązywania układu zawartego na czas określony strony mogą przedłużyć jego obowiązywanie lub uznać układ za zawarty na czas nieokreślony.
Układ zbiorowy pracy rozwiązuje się na podstawie zgodnego oświadczenia stron lub z upływem okresu, na który został zawarty, względnie z upływem okresu wypowiedzenia dokonanego przez jedną ze stron. Okres wypowiedzenia układu wynosi trzy miesiące, chyba że strony w układzie postanowią inaczej.
Zmiany do układu wprowadza się w drodze protokołów dodatkowych. Przy zawieraniu protokołów dodatkowych stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące układów zbiorowych pracy.
Układy zbiorowe pracy podlegają rejestracji na zasadach określonych rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 4 kwietnia 2001 r. w sprawie trybu postępowania w sprawie rejestracji układów zbiorowych pracy, prowadzenia rejestru układów i akt rejestrowych oraz wzorów klauzul rejestracyjnych i kart rejestrowych (Dz. U. Nr 34, poz. 408). Rejestrację układów poprzedza badanie zgodności ich postanowień z prawem. Ponadzakładowe układy zbiorowe są rejestrowane przez ministra właściwego do spraw pracy, a zakładowe układy zbiorowe przez właściwych okręgowych inspektorów pracy.
• pod względem formalnym i merytorycznym wniosków o rejestrację ponadzakładowych układów zbiorowych pracy,
• pod względem formalnym i statutowym - pełnomocnictw osób, podpisujących układ w imieniu jego stron;
3. rozpatrywanie wniosków o rozszerzenie stosowania układu ponadzakładowego na pracowników nie objętych żadnym układem ponadzakładowym;
4. opiniowanie aktów prawnych, w zakresie zbiorowego prawa pracy;
5. udzielanie wyjaśnień w zakresie zagadnień dotyczących ponadzakładowych układów zbiorowych pracy
6. przygotowywanie dokumentów do rejestrowania ponadzakładowych układów zbiorowych pracy i porozumień o stosowaniu tych układów oraz protokołów dodatkowych do układów i porozumień;
7. prowadzenie akt rejestrowych dla zarejestrowanych przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej układów ponadzakładowych oraz porozumień o stosowaniu tych układów1);
8. przechowywanie oryginałów ponadzakładowych układów zbiorowych pracy, porozumień o stosowaniu ponadzakładowego układu zbiorowego pracy oraz protokołów dodatkowych do tych układów i porozumień, zarejestrowanych przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej;
9. rozpatrywanie wystąpień, zawierających zastrzeżenia, że układ zbiorowy pracy - zarejestrowany przez Ministra Pracy i Polityki Społecznej – został zawarty z naruszaniem przepisów o zawieraniu układów zbiorowych pracy;
1) dotyczy także protokółów dodatkowych do układów ponadzakładowych oraz do porozumień o stosowaniu tych układów.
www.dialog.gov.pl
W
Wojewódzkie Komisje Dialogu Społecznego
Wojewódzkie komisje dialogu społecznego są powoływane na podstawie art. 16 Ustawy z dnia 6 lipca 2001 roku o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego. Zasady i tryb ich działania, jak również sposób ustalania ich składu określa wspomniana ustawa oraz Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2002 roku w sprawie wojewódzkich komisji dialogu społecznego.
Wojewódzkie komisje dialogu społecznego działają obecnie we wszystkich województwach.
O utworzeniu komisji decyduje wojewoda na wspólny wniosek, z którym muszą wystąpić razem co najmniej jedna z organizacji związkowych i jedna z organizacji pracodawców, reprezentatywnych w rozumieniu wspomnianej powyżej ustawy (art. 16.1 Ustawy).
Wojewoda postanawia także o likwidacji wojewódzkiej komisji dialogu społecznego, jeżeli o odwołanie swoich przedstawicieli z jej składu wystąpią wszystkie z reprezentatywnych organizacji związkowych lub wszystkie z reprezentatywnych organizacji pracodawców (art. 16.2 Ustawy).
Wojewódzka komisja dialogu społecznego to instytucja czterostronna. W jej skład wchodzą przedstawiciele:
• wojewody - jako strona rządowa,
• reprezentatywnych organizacji związkowych - jako strona pracowników,
• reprezentatywnych organizacji pracodawców - jako strona pracodawców,
• marszałka województwa - jako strona samorządowa. (art. 18.1 Ustawy)
Stronę rządową i samorządową oraz każdą z reprezentatywnych organizacji związkowych i pracodawców reprezentuje po trzech przedstawicieli (§ 3 Rozporządzenia). Wojewódzka komisja dialogu społecznego może także zapraszać do udziału w posiedzeniach przedstawicieli powiatów i gmin z terenu województwa (art. 18.2 Ustawy).
Członków wojewódzkiej komisji dialogu społecznego powołuje i odwołuje wojewoda, który wchodzi w skład tej komisji jako przewodniczący (art. 18.3 Ustawy). W przypadku przedstawicieli organizacji pracodawców i organizacji związkowych dokonuje tego na wniosek właściwej organizacji, natomiast reprezentantów strony samorządowej odwołuje na wniosek Marszałka Województwa (§ 5.2 i 3 Rozporządzenia).
Komisja obraduje na posiedzeniach, które odbywają się w zależności od potrzeb, ale nie rzadziej niż raz na 3 miesiące (§ 8.1 i 2 Rozporządzenia).
W sprawach organizacyjnych komisja podejmuje uchwały (§ 8.3 Rozporządzenia), natomiast w sprawach określonych w art. 17 Ustawy (zobacz: Zadania wojewódzkich komisji dialogu społecznego) komisja przyjmuje opinie (§ 7.1 Rozporządzenia). Przyjęcie opinii wymaga zgody przedstawicieli wszystkich reprezentowanych w komisji stron (§ 7.2 Rozporządzenia). W razie braku uzgodnienia wspólnej opinii, każdej ze stron komisji przysługuje prawo wyrażania stanowiska w sprawie podlegającej opiniowaniu (§ 7.3 Rozporządzenia).
Pracami komisji kieruje prezydium, w skład którego wchodzą: przewodniczący i wiceprzewodniczący. Przedstawiciele każdej z reprezentatywnych organizacji związkowej i organizacji pracodawców, a także przedstawiciele strony samorządowej wybierają po jednym wiceprzewodniczącym (§ 10.1 i 2 Rozporządzenia).
Do zadań prezydium komisji należy m.in. ustalenie programu działań i harmonogramu prac komisji, ustalenie porządku posiedzenia komisji, przedstawianie propozycji ustaleń w sprawach organizacyjnych, określanie zasad i form informowania o pracach komisji organów władzy państwowej i samorządowej, Komisji Trójstronnej oraz opinii publicznej, monitorowanie uchwał i opinii komisji oraz stanowisk stron komisji (§ 11.1 Rozporządzenia).
Prezydium komisji podejmuje rozstrzygnięcia w drodze uzgodnienia, jeśli w jego posiedzeniu bierze udział przewodniczący komisji oraz co najmniej jeden z wiceprzewodniczących wybranych przez reprezentatywne organizacje pracodawców, co najmniej jeden z wiceprzewodniczących wybranych przez reprezentatywne organizacje związkowe, a także wiceprzewodniczący wybrany przez przedstawicieli strony samorządowej (§ 11.2 i 3 Rozporządzenia). Rozstrzygnięcia podjęte w ten sposób nie mogą jednak nakładać obowiązków na organizację, której przedstawiciel nie brał udziału w posiedzeniu prezydium (§ 11.4 Rozporządzenia).
Posiedzenia komisji oraz jej prezydium zwołuje przewodniczący wkds, działając z własnej inicjatywy lub na wniosek co najmniej jednego z wiceprzewodniczących. W szczególnych przypadkach przewodniczący może do tego upoważnić pisemnie jednego z wiceprzewodniczących (§ 13.1 i 2 Rozporządzenia).
Komisja może również powołać – w drodze uchwały – stałe i doraźne zespoły robocze. Przewodniczącym zespołu jest członek wkds wskazany przez jedną z reprezentatywnych organizacji albo stronę rządową lub samorządową, który uzyskał akceptację pozostałych organizacji oraz stron rządowej i samorządowej (§ 16.1 Rozporządzenia). W skład zespołu wchodzi po dwóch przedstawicieli – bez uwzględnienia przewodniczącego – każdej z reprezentatywnych organizacji pracodawców i organizacji związkowej oraz strony rządowej i strony samorządowej (§ 16.2 Rozporządzenia). Posiedzenie zespołu zwołuje przewodniczący z własnej inicjatywy lub na wniosek co najmniej jednego z wiceprzewodniczących komisji (§ 15.1 Rozporządzenia). W wyjątkowych przypadkach posiedzenie zespołu może być zwołane przez przewodniczącego komisji lub upoważnionego wiceprzewodniczącego komisji, z ich inicjatywy lub na wniosek co najmniej jednego z wiceprzewodniczących komisji (§ 15.2 Rozporządzenia). Zespół przyjmuje stanowisko w drodze uzgodnienia, jeśli w posiedzeniu uczestniczy po jednym przedstawicielu strony rządowej, strony samorządowej oraz co najmniej jednej z reprezentatywnych organizacji związkowych i co najmniej jednej reprezentatywnej organizacji pracodawców. Przy braku uzgodnienia każda ze stron może przedstawić odrębne stanowisko (§ 17 Rozporządzenia).
Informator Wojewódzkie Komisje Dialogu Społecznego 2008 - (seria Biblioteka Dialogu Społecznego, DDP)
www.dialog.gov.pl
Z
Zasady dialogu społecznego
Niezależność i równowaga stron dialogu - organizacje pracowników i pracodawców uczestniczące w dialogu powinny być w pełni niezależne. Relacje między partnerami powinna charakteryzować względna równowaga - nie może dochodzić do sytuacji, kiedy jedna ze stron dominuje nad drugą. Dlatego też uczestnicy dialogu powinni być równi wobec prawa.
Zaufanie i kompromis - strony powinny kierować się zasadami wzajemnego zaufania, poszanowania oraz prowadzenia dialogu w dobrej wierze. Powinny być także nastawione na zawarcie kompromisu - przy dużej rozbieżności stanowisk - przynajmniej w kwestiach podstawowych. Wreszcie, muszą być gotowe do przestrzegania zawartych porozumień.
Działanie zgodnie z prawem - dialog powinien dotyczyć spraw otwartych do dyskusji – poruszane zagadnienia nie mogą być uregulowane jednostronnie przez państwo. Zasady, według których jest prowadzony, powinny być jasno określone i zaakceptowane przez strony. Nie mogą stać w sprzeczności z obowiązującymi przepisami. Istotne jest także zbudowanie odpowiednich struktur, instytucji dialogu oraz zapewnienie na odpowiednim poziomie jego obsługi merytorycznej i logistycznej.
www.dialog.gov.pl/slownik
Związki zawodowe
organizacje społeczne zrzeszające (dobrowolnie) pracowników najemnych, powołane do obrony ich wspólnych interesów ekonomicznych i społecznych. Pierwsze w XVIII w. w Wielkiej Brytanii; od XIX w. uzyskiwały podstawy prawne i stopniowo wolność zrzeszania się oraz organizowały się w centrale narodowe; odwoływały się do różnych ideologii, zwłaszcza socjalizmu, także syndykalizmu, liberalizmu, chrześcijańskiej nauki społecznej, komunizmu; w wielu państwach niedemokratycznych były zwalczane, w państwach komunistycznych podporządkowane władzy, służyły jej celom (stąd tworzenie niezależnych związków zawodowych). W Polsce związki zawodowe powstawały od końca XIX w., m.in. kasy oporu, 1902 Zjednoczenie Zawodowe Polskie; w Polsce niepodległej: Komisja Centralna Związków Zawodowych (założona 1919), Chrześcijańskie Zjednoczenie Zawodowe (1921), Związek Związków Zawodowych (1931); po II wojnie światowej związki zawodowe były podporządkowane PZPR (za pośrednictwem CRZZ) i realizowały jej politykę wobec środowisk pracowniczych; 1980 powstała Solidarność (NSZZ „Solidarność”), a 1981 — NSZZ RI „Solidarność”; 1981 wszystkie związki zawodowe zostały zawieszone, 1982 rozwiązane; część Solidarności działała w podziemiu; 1984 powstało OPZZ; 1989 ponownie zarejestrowano NSZZ „Solidarność” i NSZZ RI „Solidarność”. Obecnie działają centrale międzynarodowe (Międzynarodowa Konfederacja Wolnych Związków Zawodowych, Światowa Federacja Związków Zawodowych, Światowa Konfederacja Pracy) i centrale narodowe, m.in. francuski CGT, niemiecki DGB, amerykański AFL–CIO, brytyjski TUC, w Polsce NSZZ „Solidarność” i OPZZ.
Encyklopedia PWN