Doświadczenie w prowadzeniu dialogu społecznego jest w naszym kraju cały czas niewielkie, a potrzeba jego istnienia często marginalizowana. Zmiana tej sytuacji leży w interesie wszystkich grup społecznych.

Anna Dowgird

Rozwój jest możliwy przede wszystkim dzięki wymianie myśli. Dowodu na prawdziwość tego stwierdzenia dostarcza jedna z historii, wyjaśniająca powstanie bankomatów. Kasjerzy banków, którzy ze względu na specyfikę swojej pracy zmuszeni byli pracować w soboty i w niedziele, doprowadzili do walnego zebrania z zarządem, żądając wolnych weekendów. Zarząd – choć otwarty na negocjacje – nie był pozytywnie nastawiony do tego pomysłu, argumentując, że klienci, nawet w dni wolne, muszą mieć dostęp do swoich pieniędzy. Podobno w trakcie dyskusji jeden z kasjerów mimochodem zażartował: „Zróbmy dziurę w ścianie, żeby klienci sami mogli podejmować swoje pieniądze, używając do tego magicznego hasła”. W ten sposób narodziła się idea bankomatów, które ostatecznie pogodziły interesy wszystkich stron: pracowników (dostali wolne weekendy), zarządu (bank był „otwarty” dla klientów cały czas) i wreszcie klientów, którzy uzyskali łatwy, szybki i całodobowy dostęp do gotówki. Analogiczny dialog konieczny jest nie tylko na poziomie firmy czy regionu, ale i całego społeczeństwa. Ścisła współpraca rządu, organizacji pracodawców i związków zawodowych w ramach dialogu społecznego to gwarancja zrównoważonego rozwoju państwa i uwzględniania interesów wszystkich podmiotów zaangażowanych w funkcjonowanie gospodarki. Wczesne informowanie o planowanych zmianach pozwala już na etapie tworzenia projektu ustawy wyeliminować nietrafione propozycje. Nie bez znaczenia pozostaje także możliwość poznania proponowanych przepisów, wypowiedzenia się na ich temat czy otrzymania wyczerpującej odpowiedzi o ewentualnych racjach wyższego rzędu, przemawiających za wprowadzeniem rozwiązań sprzecznych z oczekiwaniami pracodawców czy związków zawodowych. Dialog społeczny jest więc szansą na aktywne uczestnictwo w życiu społeczno-gospodarczym kraju, dzięki możliwości realnego wpływu przez zainteresowane strony na kształt ustaw i obowiązujących przepisów.

Dialog efektywny

Dialog społeczny w Polsce, ma w porównaniu z innymi państwami (np. Holandią) stosunkowo krótką historię, a organizacje reprezentujące pracodawców i pracowników wciąż uczą się, jak w nim funkcjonować. Rolę dialogu nie zawsze doceniają przedstawiciele władz, zdarzają się też przypadki ignorowania wymogu zasięgnięcia opinii partnerów społecznych. Do tych problemów dochodzi jeszcze aspekt czasowy. Projekt ustawy w najlepszym razie musi być zaopiniowany przez partnerów w ciągu 30 dni. W praktyce jednak czas ten jest często znacznie krótszy. Niezwykle istotna staje się więc sprawna komunikacja pomiędzy zrzeszonymi w organizacji członkami, oraz możliwość uzyskania aktualnych i wyczerpujących informacji na temat problemów sygnalizowanych w poszczególnych regionach. Jakkolwiek działania Komisji Trójstronnej mają charakter ogólnokrajowy, i to w jego ramach powstają ostateczne ustalenia dotyczące rozwiązań prawnych, to jednak o jego rzeczywistej sile decydują możliwości opiniotwórcze organizacji zrzeszonych na szczeblu powiatowym lub wojewódzkim. Dlatego właśnie Związek Rzemiosła stworzył projekt „Skuteczni eksperci = efektywny dialog”, którego zadaniem z jednej strony jest promowanie wśród przedsiębiorców i pracowników organizacji rzemiosła idei dialogu społecznego, z drugiej zaś stworzenie silnej bazy współpracujących ze sobą ekspertów, którzy – gdy zajdzie taka potrzeba – będą mogli w krótkim czasie podjąć się opiniowania ustaw w odniesieniu do potrzeb i problemów zgłaszanych bezpośrednio przez pracodawców. W zebranych w ramach projektu ankietach przeważa pogląd, że dialog społeczny – choć usankcjonowany przepisami – nadal nie jest prowadzony tak, jak powinien. Zdaniem uczestników badania, zaniedbywana jest przede wszystkim współpraca partnerów społecznych na poziomie powiatów i gmin. Dialog społeczny w regionach jest wciąż w fazie szczątkowej i rozwija się bardzo słabo – a przecież tam właśnie są tworzone rozwiązania najbliższe przeciętnemu przedsiębiorcy. Słabość ta przekłada się niestety na poziom krajowy. Wprawdzie dialog na szczeblu centralnym jest umocowany ustawowo i regularnie odbywają się posiedzenia Komisji Trójstronnej, ale zdarza się, że jest on traktowany jedynie jako formalność, której trzeba dopełnić, ale która nie wnosi niczego do procesu legislacji.

Rozwiązania na trudne czasy

Ustawa o Trójstronnej Komisji ds. Społeczno-Gospodarczych jasno wskazuje znaczenie dialogu społecznego w funkcjonowaniu państwa – jest on prowadzony „dla godzenia interesów pracowników, interesów pracodawców oraz dobra publicznego”. Dobrze funkcjonujący dialog jest w stanie zrealizować ten cel – wymaga to jednak świadomości i merytorycznego przygotowania wszystkich jego uczestników. Tym bardziej, że głosy związków zawodowych i organizacji zrzeszających pracodawców są coraz częściej postrzegane przez polityków jako niezwykle ważne, a wręcz niezbędne do prawidłowego tworzenia prawa. Wielkim sprawdzianem tego, jakie możliwości oferuje dialog społeczny, był tak zwany „pakiet antykryzysowy”. Po raz pierwszy w dialogu autonomicznym, czyli bez udziału strony rządowej, wypracowano dokument tej rangi. Był on wyrazem determinacji i woli współpracy wobec zagrożenia skutkami kryzysu. Pokazał, że w najważniejszych dla kraju sprawach partnerzy społeczni potrafią wypracować wspólne stanowisko i realnie wesprzeć przedsiębiorców. Odpowiedzi, zapytanych o ocenę ustawy antykryzysowej uczestników szkoleń projektu „Skuteczni eksperci = efektywny dialog”, bardzo się różnią. Wielu dostrzega jego rezultaty i poprawę sytuacji mikro- i małych przedsiębiorców, inni uważają, że pakiet niewiele pomógł, albo w ogóle nie widzą jego efektów. Część przedsiębiorców zauważa z kolei, że z oceną rozwiązań antykryzysowych trzeba jeszcze poczekać. Przedstawiciele izb są jednak zgodni – uchwalenie pakietu było bardzo ważnym wydarzeniem z punktu widzenia rozwoju dialogu społecznego.

Dialog bez ekspertów nie istnieje

Należy się spodziewać, że w przyszłości coraz więcej spraw będzie wymagać inicjatywy przedstawicieli organizacji pracodawców i związków zawodowych. W tym celu muszą oni jednak dysponować rozbudowaną siecią doskonale przygotowanych ekspertów oraz zapleczem badawczym, dostarczającym danych na temat sytuacji i problemów przedsiębiorców. Nieprzypadkowo zatem ZRP podjął się realizacji projektu promującego dialog społeczny i zadania wzmocnienia potencjału eksperckiego Związku i jego organizacji członkowskich. Im lepiej przygotowani będą uczestnicy dialogu, tym większa szansa na poprawę jakości funkcjonowania samego dialogu i dobre rozwiązania prawne. Jeśli rzemiosło chce polityki gospodarczej przyjaznej MŚP, musi mieć ekspertów, którzy będą kompetentnie reprezentować jego interesy na forum dialogu na każdym jego szczeblu.


Uczmy się dialogu społecznego

O projekcie „Skuteczni Eksperci = Efektywny Dialog”, którego celem jest zwiększanie świadomości przedstawicieli izb i cechów rzemieślniczych na temat roli dialogu społecznego, z Koordynatorem Projektu – Dyrektor Zespołu Dialogu Społecznego ZRP Izabelą Opęchowską – rozmawia Anna Dowgird.

Projekt „Skuteczni Eksperci = Efektywny Dialog” jest już na półmetku. Czy można powiedzieć, że cele w nim założone zostały już częściowo osiągnięte?

Jak najbardziej. Na chwilę obecną przeszkoliliśmy już około 200 osób z technik negocjacji, i dostarczyliśmy im ogólnej wiedzy o dialogu społecznym zarówno w Polsce, jak i w Europie. Odbyły się również warsztaty poświęcone dialogowi społecznemu w regionach. Duże zainteresowanie uczestników tym tematem pokazuje, że w środowisku
rzemieślniczym brakuje wiedzy na temat efektywnego prowadzenia dialogu. Przedsiębiorcy coraz częściej zaczynają dostrzegać znaczenie i rolę dialogu. Stąd też potrzeba zdobywania wiedzy i kwalifikacji w tym zakresie, a także umiejętności prowadzenia negocjacji.

Jednym z głównych celów projektu było stworzenie bazy ekspertów, którzy
w przyszłości będą uczestniczyć w opiniowaniu projektów ustaw i aktów prawnych.

Zgodnie z założeniami, trzon bazy eksperckiej stanowić będą koordynatorzy regionalni projektu. Są to reprezentanci izb rzemieślniczych, którzy po przejściu serii szkoleń dostarczają nam informacji o funkcjonowaniu dialogu społecznego na poziomie regionalnym. Koordynatorzy, którzy do tej pory nie mieli okazji poznać zasad funkcjonowania dialogu społecznego, są teraz w stanie opracować np. szczegółową ankietę na temat dialogu i dotrzeć z nią do przedstawicieli Wojewódzkich Komisji Dialogu Społecznego (WKDS) i Powiatowych Rad Zatrudnienia, czy na bieżąco śledzić działania tych gremiów. Dane te pozwalają nam m.in. ocenić, jakie są rzeczywiste efekty prowadzonego przez ZRP projektu. Zadaniem koordynatorów jest także promowanie idei projektu „Skuteczni Eksperci = Efektywny Dialog”, a przez to idei dialogu społecznego.

Dlaczego promocja dialogu społecznego jest taka ważna?

Dialog społeczny może służyć rozwiązywaniu problemów gospodarczych i społecznych na poziomie kraju, regionu czy powiatu. Niewiele osób zdaje sobie jednak z tego sprawę, dlatego że dialog społeczny w regionach do tej pory odbywał się jedynie w WKDS-ach. Postanowiliśmy to zmienić. Dostrzegamy, że dialog społeczny zaczyna się rozwijać również na poziomie powiatów, i chcemy, aby nasi przedstawiciele brali w nim udział. Dzięki projektowi i przewidzianych w jego ramach szkoleniach, zwiększamy zaangażowanie środowiska w proces tworzenia lepszego prawa i wspieramy aktywny udział ZRP w konsultowaniu dokumentów i projektów aktów prawnych.

Jaką korzyść z dialogu społecznego może odnieść przedsiębiorca?

Za jego pomocą przedsiębiorcy, poprzez swoje organizacje, mogą formułować potrzeby i kierować swoje postulaty do władz państwowych i samorządowych. Właśnie dzięki dialogowi społecznemu powstał np. plan strategii rozwoju środowiska MŚP i mikrofirm. Podobnie było z obniżeniem podatku CIT do 19 proc. a niestety mało który przedsiębiorca zdaje sobie sprawę, że to sukces osiągnięty na forum Komisji Trójstronnej. Rząd jest zobligowany do wysłuchania opinii partnerów społecznych. Podobnie jest na szczeblu regionalnym – władze samorządowe powinny zwracać się do partnerów społecznych o ich stanowiska np. odnośnie regulacji i aktów prawnych. Poprzez szkolenia, seminaria i warsztaty organizowane w ramach projektu, chcemy uświadamiać przedsiębiorcom, że dzięki dialogowi mogą uzyskać wpływ na to, co dzieje się w kraju, województwie czy powiecie, że mają możliwość udział w tworzeniu przepisów, od których zależy funkcjonowanie
ich firm.

Jak propagować ideę dialogu społecznego?

Niezwykle istotne jest pokazywanie korzyści płynących z dobrze funkcjonującego dialogu społecznego. Powinniśmy uczyć wszystkich przyszłych przedsiębiorców – uczniów szkół średnich i zawodowych, czym jest dialog i czemu służy. Szkoła może aktywnie włączyć się w to przedsięwzięcie, organizując np. spotkania z ekspertami w ramach godzin wychowawczych. Dzięki takim działaniom, młodzi ludzie – wkraczając na ścieżkę zawodową – umieliby korzystać z dobrodziejstw wynikających z zaangażowania w dialog społeczny.

Podsumowanie wyników ankiety na temat dialogu społecznego na poziomie
województw, przeprowadzonej w ramach projektu „Skuteczni Eksperci
= Efektywny Dialog”.

Co należy do zadań Izb w kształtowaniu dialogu społecznego na poziomie regionalnym?

współpraca z wojewodą
wsparcie w rozwiązywaniu ewentualnych konfliktów między cechami, bądź
występujących w branżach
organizowanie i prowadzenie punktów kontaktowych WKDS
promowanie i koordynowanie idei dialogu społecznego
organizowanie szkoleń dla pracodawców i pracowników z zakresu dialogu
społecznego
przygotowanie na posiedzenia ¬WKDS-ów materiałów dotyczących problemów
środowiska rzemieślniczego w regionie

Jakie są wg Pani/Pana najważniejsze zadania dialogu społecznego?

-zwiększenie zaufania między partnerami społecznymi
-osiąganie kompromisu społecznego
-informowanie o zamierzeniach rządu, o zasadach i celach wdrażania zmian ekonomicznych i kierunku zmian w polityce społecznej
-skracanie czasu w rozwiązywaniu konfliktów i problemów społecznych
-zmniejszanie napięć społecznych
-szybkie reagowanie na zagrożenia ekonomiczne, gospodarcze i społeczne
-wyszukiwanie trwałych rozwiązań społecznych czy gospodarczych, a nie tylko tymczasowych

Jakie zmiany należałoby wprowadzić w ustawie o Trójstronnej Komisji w celu wzmocnienia dialogu społecznego w WKDS-ach?

-przyznanie środków finansowych
-wprowadzenie obowiązku tworzenia przez wojewodów WKDS-ów
-zwiększenie znaczenia opinii wydawanych przez WKDS-y – rząd powinien być
zobligowany do zajmowania stanowiska na temat przedstawionych propozycji
-możliwość opiniowania ustaw w fazie projektowej
-podniesienie znaczenia instytucji i ¬lepsze wykorzystanie jej możliwości dzięki szkoleniom z dialogu społecznego
-poprawa przepływu informacji między komisjami wojewódzkimi a Trójstronną Komisją

Jak oceniasz skutki wprowadzenia tzw. „pakietu antykryzysowego”?

-zbyt późno wprowadzone, ale pozytywne zmiany
-skutki pakietu będą widoczne, ale jeszcze potrzeba czasu na to, żeby je dostrzec
-zmiany mają charakter bardzo ogólny, więc nie zawsze trafiają do tych, dla których powstały
-pakiet umożliwił utrzymanie ¬miejsc pracy w przedsiębiorstwach
-pakiet niewiele pomógł, ale był ważnym wydarzeniem w kontekście dialogu społecznego, szczególnie, że zostały w nim uwzględnione również małe i średnie przedsiębiorstwa
-pakiet nie uwzględnia wystarczająco interesu małych i średnich przedsiębiorstw, ¬aczkolwiek pozytywnie oceniam wpływ, jaki ZRP wywarł na tę ustawę

Jakie działania dotyczące funkcjonowania mikro- i małych firm powinny
być podjęte na forum dialogu społecznego?

-skuteczna, aktywna polityka rynku pracy
-uproszczenie procedur ubiegania się o dotacje unijne
-kształtowanie modelu szkolnictwa zawodowego i problematyka edukacji ustawicznej
-zniesienie barier administracyjnych
-wsparcie pracodawców, w walce z szarą strefą
-promocja regionu

  Izabela Opęchowska - Koordynator Projektu w Związku Rzemiosła Polskiego